Η φυματίωση στην εποχή της πανδημίας COVID-19

-24 Μαρτίου: Παγκόσμια ημέρα κατά τη φυματίωσης – Tου Γιώργου Μαθιουδάκη MD PhD, Πνευμονολόγου, Πνευμονολογικό Κέντρο Αθηνών

Η φυματίωση, γνωστή και ως ‘φθίση’ και ‘λευκή πανώλης’ είναι λοιμώδης νόσος με σχετικά μακρά διαδρομή και χρόνια πορεία. Ασκεί αρνητική ενδοοικογενειακή και κοινωνική επιρροή, στην υγεία και τη ποιότητα ζωής πολλών οικογενειών, ανεξάρτητα οικονομικού επιπέδου.
Η φυματίωση υπάρχει από την προϊστορική εποχή, καθώς έχει βρεθεί φυματιώδης σπονδιλίτις (νόσος του Pott) σε φαραωνικές μούμιες, χρονολογούμενες από το 2400 πΧ., και σε μια περίπτωση Homo Neanderthal, 3700 πΧ. Παραμένει μείζων αίτιο νοσηρότητας και θνητότητας, πλανητικής εμβέλειας και παρά τις υποσχέσεις του καλά οργανωμένου εθνικού και υπερεθνικού αντιφυματικού αγώνα, δεν έχει ακόμη αναχθεί σε ζήτημα ιστορικής σημασίας και μουσειακής αξίας. Πιστεύεται ότι πάνω από το 1/3 του παγκσσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί ποσοστό που ανανακλά σε πάνω από 8 εκατομμύρια ενεργές περιπτώσεις και πάνω από 1.5 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο. Το γεγονός ότι η θνητότητα από φυματίωση είχε ήδη μειωθεί σε μεγάλο βαθμό πριν από την εισαγωγή του πρώτου αντιφυματικού φαρμάκου, της στρεπτομυκίνης, το 1940, αναδεικνύει την ήρεμη τρομακτική δύναμη που έχει το ανοσολογικό σύστημα και τη σοφία του ‘ευφυούς σχεδίου’ που οικονομεί τη λοιμογόνο δύναμη κάθε ξενοβιωτικού παράγοντα, όπως η φυματίωση, και της αναγνώρισης κάθε ανοίκειας ουσίας, παράγοντας εξουδετερωτικά αντισώματα εναντίον τους. Η φύση είχε αποκαταστήσει τις ισορροπίες της, καθιστώντας τον ευάλλωτο άνθρωπο, ανθεκτικότερο και, ταυτόχρονα, μειώνοντας τη λοιμογόνο δύναμη του μυκοβακτηριδίου.
Εν αντιθέσει με την τρέχουσα μάστιγα, την COVID-19, εκτός πολύ σπάνιων εξαιρέσεων, η φυματίωση εξελίσσεται αργά και για πολλά χρόνια μπορεί να υφέρπει, αφήνοντας ένα μικρό στρόγγυλο σημαδάκι στην ακτινογραφία θώρακος, ώσπου να αναζωπυρωθεί, όταν άλλοι λόγοι επιβάλλουν μόνιμη ή προσωρινή έκπτωση της κυτταρικής, ιδίως, άμυνας του οργανισμού. Μέσα σ΄αυτό το, συνήθως μικρό, αποτιτανωμένο, ωοειδές ‘στίγμα’ λαθροβιώνουν, σποροποιημένα τα μικρόβια (μυκοβακτηρίδια) της φυματίωσης, αλλά και σε μεγαλύτερες βλάβες δεν αποκλείεται να έχουν εγκλωβιστεί προσωρινά ή μονιμότερα αδρανοποιημένα. Πρόκειται για μια παρατεταμένη φάση της αρρώστιας, που οι παλιοί κλινικοί την ονόμαζαν ‘ανενεργό’ και οι σύγχρονοι latent, λανθάνουσα, ακριβώς αδρανή ή κρυμμένη, ως ότου οι συνθήκες γίνουν ευνοϊκές για την ανάπτυξη και την κλινική της εκδήλωση. Έχουν εντοπιστεί τρεις μείζονες παράγοντες αναζωπύρωσης ή νέων μολύνσεων, μεταξύ τους οι σημαντικότεροι, είναι η μετανάστευση, το AIDS και η εμφάνιση μια εξαιρετικά ανησυχητικής μορφής (πολύ)ανθεκτικής φυματίωσης. Στα προκλητικά αίτια του φαινομένου αυτού είναι η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών, η χαλάρωση των μέτρων αντιφυματικής επιτήρησης και η απροθυμία της παγκόσμιας φαρμακοβιομηχανίας για την εισαγωγή νέων αντιφυματικών φαρμάκων, σε μια εποχή ουδέτερης ηθικής, που τόσα δεινά αθροίζει στην ανθρώπινη κοινωνία, στην οποία ο homo sanus φαίνεται ότι έχει δραστικά υποχωρήσει προ της επέλασης του homo economicus.
Τα τελευταία αρκετά χρόνια, οι επιδημιολογικοί δείκτες της φυματίωσης δείχνουν τάσεις ανάκαμψης, όπως, δυστυχώς, και, σε μικρότερη κλίμακα, άλλων λοιμωδών νοσημάτων, που η παγκόσμια κοινότητα επαίρετο ότι είχε ήδη από χρόνια εκριζώσει. Αναφορικά με τη φυματίωση, καταγράφεται αύξηση των νέων μολύνσεων στο 2.7% κατ΄έτος. Σημειωτέον ότι στη Χώρα μας ο δείκτης διαμόλυνσης κυμαινόταν περί το 1.7%, για άτομα ηλικίας μικρότερης των 18 ετών, σε εποχές αμέσως πριν την έξαρση του AIDS και της μετανάστευσης. Το σημαντικότερο αίτιο μείωσης της κυτταρικής άμυνας είναι η λοίμωξη από τον ιό HIV και η διαρκώς αυξανόμενη επίπτωση του AIDS εισφέρει στην επέκταση της φυματίωσης, καθώς, τα τελευταία 40 χρόνια 0.38 εκατ. θάνατοι έχουν καταγραφεί, που αφορούν ασθενείς με HIV+TBC. Ατυχώς, αυξανόμενη βαίνει, επίσης, και η επίπτωση των πολυανθεκτικών περιπτώσεων φυματίωσης, καθώς αφορούν στο 3.6% όλων των νέων περιπτώσεων .
Η σχέση του συνδρόμου επίκτητης ανοσοανεπάρκειας, AIDS, με τη φυματίωση είναι διδακτική.
Ο ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, που προκαλεί το AIDS, o human immunodeficiency virus, HIV,προσβάλλει αποκλειστικά τα ειδικά ανοσοκύτταρα, μορφές λεμφοκυττάρων, έτσι, ώστε εάν ο αριθμός τους μειωθεί κάτω από ένα όριο, τότε η ανάπτυξη ενεργού φυματίωσης από τυπικά ή άτυπα μυκοβακτηρίδια έρχεται αμέσως στο κλινικό προσκήνιο. Οι ιός HIV, πρωτοξάδελφος του SARS-COV-2, διαθέτει κι αυτός την πρωτεΐνη ακίδα με την οποία εισέρχεται στο ‘παιχνίδι’ και το ανατρέπει.
Στις 24 Μαρτίου, παγκόσμια ημέρα κατά της φυματίωσης, βρίσκει, για δεύτερη χρονιά την ανθρωπότητα γονατισμένη από τον ‘επάρατο’ ιό. Το μήνυμα για την ημέρα αυτή θα έπρεπε να ήταν ‘δύο, το εξής ‘ένα’: ΄
Είναι απολύτως βέβαιο ότι η Ζωή θα βρει ένα τρόπο εκεχειρίας με την COVID-19, όπως τόκανε με την ισπανική γρίπη, τη φυματίωση, τον ραχιτισμό, πολυμυελίτιδα, την ευλογιά, τη χολέρα, την πανώλη. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάει την προειδοποίηση του Α. Καμύ: η αρρώστια είναι πάντα κρυμμένη στα συρτάρια, τους χαρτοφύλακες, στις θυρίδες και τις αποσκευές μας. Δεν αποκλείεται, κάποτε οργισμένη, από τα άφρονα καμώματα μας, να αφυπνίσει τα ποντίκια της εναντίον της ανθρωπότητας. Ας πάψουμε να την προκαλούμε.